wieszać na kimś psy... dosłownie

Używasz przysłowia „psia pogoda” gdy na dworze leje deszcz i jest zimno? To błąd! Dlaczego przysłowia z psami mają dziś wydźwięk negatywny?

Gorące letnie dni czyli... psia pogoda.

 Denerwuje Was, gdy ktoś używa przy Was przysłów o psach? Bo przecież prawie wszystkie te „mądrośći” ludowe są w stosunku do naszych pupili obraźliwe i zdecydowanie negatywne.

Pies towarzyszy człowiekowi od tak dawna, że stał się częścią naszej kultury. Stąd tyle powiedzeń i przysłów, odnoszących się do czworonogów. Dlaczego jednak aż tyle z nich ma wydźwięk negatywny?

To musisz wiedzieć, zanim po raz kolejny użyjesz „psiego” przysłowia!

W najstarszych znanych nam przysłowiach i wyrażeńiach pies rzadko przedstawiany jest jako wierny lub jako przyjaciel człowieka, ale jako , drapieżnik, darmozjad i zapowiedź nieszczęścia. Jest to zdumiewające, gdy weźmie się pod uwagę jak bliskie relacje łączą człowieka i psa już od setek lat.

Przysłowie które można tłumaczyć jako „psy na budę”, funkcjonuje w języku angielskim od ok. 1556 roku. Z tego przysłowia wzięło się również powiedzonko „zejść na psy”( używane od ok. 1619 roku).

Okazuje się jednak, że bardzo znaczna część powiedzonek o negatywnym wydźwięku pierwotnie ukazywały psy w o wiele lepszym świetle. Dla przykładu; inne współczesne angielskie przysłowie; Dog-eat-dog (od 1794 roku) opisuje sytuację, w której ludzie są gotowi szkodzić sobie nawzajem, aby odnieść sukces. Można je porównać do polskiego odpowiednika „człowiek człowiekowi wikiem”. Etymologię tego przysłowia można znaleźć w starożytnośći gdzie jednak oznacza coś wprost przeciwnego! Łacińskie canis caninam non est, negujące korupcję, można tłumaczyc jako „pies nie zjada drugiego psa”; a więc ukazuje psa jako mającego godność i pozbawionego ludzkiej przywary.

Dzisiejsze przysłowie psia pogoda oznacza aurę zimną i deszczową pierwotnie jednak, określenie psia pogoda miała związek z etymologią wyrazu „kanikuła” wywodzącego się z łaciny. Otóż w języku tym słowo canicula (dosłownie ‘suczka’, czyli zdrobnienie od canis ‘pies, suka), starożytni Rzymianie nazywali najjaśniejszą gwiazdę w konstelacji Wielkiego Psa, tzn. Syriusza, sprawcę lipcowych i sierpniowych upałów. Dlatego też, kiedy w lipcu czy sierpniu doskwiera upał również można powiedzieć , że jest to – w owym drugim znaczeniu –kanikuła, czyli psia pogoda.

Anglicy do dziśiaj używają określenia „ psie dni”, czyli dog days, na określenie wyjątkowo upalnego lata

.

Jeszcze starszy tekst, bo pochodzący z mezopotamii ukazuje psa jako wiernego i uczciwego opiekuna swojego właściciela; w sumeryjskim eposie o pasterzu Dumuzim można znaleźć następujący fragment;

Gdyby kryjówkę twoją pod przymusem
zdradził,
niech mnie zadusi twój pies,
twój czarny pies, owczarek twój,
szlachetne zwierzę, władców pies,
twój pies niech mnie zadusi

Szczególnym szacunkiem cieszył się pies u starożytnych Persów. Świadczy o tym cytat z Awesty — zbioru tekstów religijnych, filozoficznych i obyczajowych starożytnego Iranu: „Świat istnieje dzięki rozumowi psa” .

Zwroty negatywne pojawiły się znacznie później; kiedy średniowieczną Europę zdominowały dwie religie odnoszące się do czworonogów bardzo negatywnie; Islam i Chrześcicjństwo.

Wraz z pogorszeniem się warunków życia tych zwierząt, wałęsające się stada zdziczałych psów stały się sporym utrapieniem, co w sposób oczywisty „podkręcało” negatywny stosunek do nich. Powiedzenei „schodzić na psy”– w znaczeniu czegoś , stającego się coraz gorszym powstało w oparciu o obserwacje bezdomnych psów. Bez opiekuna oraz odpowiednich warunków do życia, wałęsające się bezpańsko czworonogi były ni tylko, chude i chore, ale często niebezpieczne. Na podstawie podobnych obserwacji najprawdopodobniej powstało też określenie „pieskie życie”.

Podobnie obelżliwe przysłowie „Wieszać na kimś psy „ ma sporo wspólnego z niechęcią do psów spowodowanych religią. – (w znaczeniu: obmawiać kogoś, oczerniać,). Powiedzenie powstało prawdopodobnie w średniowiecznych Niemczech, gdzie wobec przestępców stosowano karę śmierci ze „szczególnym pohańbieniem", tj. wieszano ich razem z bezdomnymi psami. Uznawanie psów za zwierzęta aż tak „nieczyste” , by wieszanie ich razem ze skazańcem było dodatkową karą miało oczywiście duży związek z mieszaniem się wspomnianych wcześniej dwóch religii.

Podobnie „religijną” etymologię ma zapomniane dziś przysłowie staropolskie Doczeka się pieska gałąź .Dzisiaj znacznie częściej używa się innego, lecz również związanego z psowatymi; nosił wilk razy kilka, ponieśli i wilka. Dawne przysłowie wywodziło się z dawnego prawa, opartego na Biblii i zniesionego w Polsce w XVIII w. Według owego prawa, zwierzęta, które zabiły człowieka lub spowodowały inne znaczące szkody, były sądownie skazywane na karę śmierci.

Łączenie psów z nieczystością i pohańbieniem odnaleść można również w przysłowiach takich jak żyć na psi kontakt (dzisiaj; „żyć na kocią łapę) czy ze psy w rząd, z kotki w taniec (z facetami pić, z kobietami tańczyć), pies na baby.

Na niezdarne, niepotrafiące poradzić sobie z gospodarstwem domowym kobiety mówiono dawniej że i psa z pieca nie wywabi. (Choć założe się, że wiecie swietnie, jak trudno jest wygonić pupila z ciepłego miejsca, gdy użyje całej mocy swoich oczu:)

  O dziwo, wśród Polskich przysłów można znaleźć kilka bardzo pozytywnych w stosunku do psów, świadczących o świadomości psiej wierności. Wierny jak pies, Kiedy idziesz do wilka na ucztę, weź psa ze sobą, lub Zamiast liczyć na dobrego przyjaciela, lepiej licz na dobrego psa.
Wiele przysłów mówi również o traktowaniu psów w dawnych czasach. np. Kto kopie psa zbliża swoją duszę do piekła, czy zimno jak w psiarni, zbić jak psa, nie dla psa kiełbasa itp.

Psotnik i „piesek francuski” a rozpustne życie XVII wieku.

Negatywne konotacje „pieska Francusiego” wzięły się z XVII wiecznej mody wśród kobiet na trzymaniemałych, pokojowych piesków jako rozrywki. Szczególnie przez (zazdrosnych) mężczyzn traktowane z pogardą, stąd negatywne skojarzenie słowa „piesek”. Stąd też określenie „psota”, „psocić” czy psuć” Wyraz „psota” miał bardzo szeroki zakres znaczeniowy i odnosił się do sfery moralnej (jako synonim występku lub rozpusty). W wyniku rozwoju polszczyzny (i sympatii do psów) „psota” utraciła to negatywne zabarwienie; dziś jest to słowo raczej pozytywne. (o rozpieszczanych pupilkach baroku i skandalach z ich udziałem pisałam Tutaj (klik))



Odszczekaj to!
Nie muszę chyba dodawać, że na większość tych przysłów psy wcale nie zasłużyły; dlatego właśnie denerwuje mnie ich używanie. To człowiek sprawił, że pierwsza wzmianka o psa jako "najlepszego przyjaciela człowieka" pojawiła się dopiero(!) w 1841 rokua więc w czasie, kiedy psy zaczęły być być postrzegane jako posiadające jeśli nie duszę, to przynajmniej osobowości i uczucia.
Swoją drogą; czy wiedzieliście że „odszczekiwanie TEGO” odbywało się kiedyś naprawdę? Przysłowie wzięło się od „odszczekiwania pod ławą”, będącego karą za oszczerstwo i rzucenie potwarzy. Według zwyczaju prawnego i statutu małopolskiego, oszczerca, przekonany o kłamstwo, musiał wejść pod ławę i zawołać „zełgałem, jako pies!”. Miało to związek z wyrażeniem staropolskiem „łże, jak pies”. Jeszcze w r. 1670 trybunał koronny wydał wyrok odszczekania za niedowiedziony zarzut nieszlachectwa.

A więc obrazę naszych pupili trzeba będzie „odszczekać”:)